Prosiding Seminar Penyelidikan Siswazah Alam
Bina,
Universiti Teknologi MARA Perak,
4 Disember 2008,
Universiti Teknologi MARA Perak,
4 Disember 2008,
ISBN: 978-983-43548-2-4.
KEMUDAHAN GOLONGAN KURANG UPAYA:
KEPENTINGANNYA PADA MASA KINI.
Oleh
AHMAD ZAMIL BIN ZAKARIA
Jabatan Senibina Landskap
Universiti Teknologi Mara
Kampus Seri Iskandar, Perak
E-mail: zamil227@perak.uitm.edu.my
ABSTRAK
Kemudahan golongan kurang upaya pada masa kini masih dipinggirkan. Apakah sebenarnya kemudahan golongan kurang upaya? Kemudahan golongan kurang upaya adalah kemudahan yang dikhaskan kepada golongan kurang upaya untuk mereka bergerak tanpa halangan samada di taman-taman awam, bangunan awam ataupun di bandar yang sesak dengan pelbagai aktiviti. Di era yang serba canggih dan maju kini, manusia semakin mengejar pembangunan dan kemajuan tetapi tanggungjawab sosial terutamanya kepada golongan kurang upaya mulai terhakis. Di Malaysia, terdapat garispanduan yang digunakan untuk merekabentuk kemudahan golongan kurang upaya. Garispanduan yang digunapakai adalah menyentuh tentang laluan di luar bangunan dan laluan di dalam bangunan awam. Kepentingan kemudahan ini adalah untuk menarik golongan kurang upaya supaya menggunakan kemudahan awam. Di samping itu ianya juga untuk tidak meminggirkan hak golongan kurang upaya untuk menikmati kemudahan dan pembangunan yang disediakan. Konsep “Barrier-Free Design” ataupun rekabentuk tanpa halangan sudah lama diaplikasikan di dunia barat. Bagaimanapun di Malaysia penggunaan konsep ini masih samar-samar kerana ianya tidak diimplimentasikan secara menyeluruh akibat daripada kurangnya kesedaran sosial dikalangan profesional-profesional yang terlibat di dalam pembangunan dan merekabentuk sesebuah taman awam, bangunan ataupun bandar. Kesan daripada implimentasi konsep ini akan mewujudkan hubungan yang lebih baik antara golongan kurang upaya dan masyarakat umum. Rekabentuk landskap kejur akan mewujudkan perasaan yang lebih selamat dan selesa kepada golongan kurang upaya disamping lebih tertarik untuk menggunakan kemudahan yang disediakan. Selain daripada itu ianya adalah untuk meningkatkan persepsi orang ramai terhadap isu-isu berkaitan dengan golongan kurang upaya.
Kata Kunci: Kemudahan Golongan Kurang Upaya,
Malaysian Standard (SIRIM)
PENGENALAN
Apabila bercakap
mengenai golongan kurang upaya kita perlulah mengetahui maksud golongan kurang
upaya terlebih dahulu. Menurut Jabatan Kebajikan Masyarakat Malaysia, golongan
kurang upaya adalah mereka yang tidak boleh melakukan sesuatu perkara untuk keperluan
diri sendiri atau seseorang yang tidak dapat mengambil bahagian sepenuhnya di dalam
kehidupan masyarakat. Kecacatan ini adalah terjadi sejak lahir atau oleh
kemalangan. Jabatan Kebajikan Masyarakat Malaysia telah membahagikan golongan
kurang upaya kepada;
1) kecacatan fizikal, seperti pekak, buta,
tiada tangan / kaki
2) kecacatan pendengaran,
3) kecacatan penglihatan dan
4) terencat akal
5) orang-orang tua yang terbatas
keupayaan fizikal
6) pengguna kerusi roda
7) perempuan mengandung
8) kanak-kanak dan orang kerdil
(Sumber: Jabatan Perancangan Bandar dan Desa
semenanjung Malaysia (2002)
Jika dilihat
daripada definisi yang telah diberikan golongan kurang upaya adalah melibatkan
golongan yang mempunyai kecacatan fizikal seperti pekak, buta, tiada tangan
atau kaki. Selain itu seseorang itu diisytiharkan cacat juga apabila
menggunakan kerusi roda, wanita mengandung, warga emas dan seseorang yang
pembesarannya terbantut. Perkara-perkara asas yang perlu diketahui umum
mengenai peralatan yang digunakan oleh golongan kurang upaya adalah seperti
penggunaan kerusi roda, tongkat untuk kegunaan bahagian tangan (crutch), tongkat (cane), tongkat empat kaki (walker),
tongkat ketiak (brace), kaki palsu (artificial limb), kasut rekaan istimewa,
ramp, pagar keselamatan (safety railing)
dan laluan pejalan kaki khas.
PERUNDANGAN DAN GARISPANDUAN UMUM BAGI PERANCANGAN
FIZIKAL DAN REKABENTUK YANG MELIBATKAN GOLONGAN KURANG UPAYA.
Terdapat beberapa
garispanduan yang telah dicadangkan oleh O’
Morrow, G.S. (1976) iaitu kemudahsampaian ke sesuatu tempat, sirkulasi yang
boleh digunakan oleh orang ramai, tempat yang boleh ditujui oleh semua orang,
peralatan atau kegunaan untuk semua anggota masyarakat, keutamaan keselamatan,
perbuatan yang boleh dilakukan oleh semua pihak dan tiada halangan penggunaan
kemudahan yang disediakan.
Antara
perundangan negara ini yang menyebut tentang keistimewaan dan keperluan
penyediaan kemudahan kepada golongan kurang upaya ialah;
1) Undang-undang Kecil bangunan
Seragam 1984 (UBBL 1984),
2) Kod Amalan SIRIM (Malaysian
Standards),
3) Akta Perancangan Bandar dan Desa
1976.
Undang-Undang Kecil Bangunan Seragam 1984 (UBBL 1984)
Di dalam
Undang-undang Kecil bangunan Seragam 1984 ada menyebut tentang kesemua bangunan
awam perlu dilengkapkan dengan kemudahan untuk golongan kurang upaya. Sebagai
contoh ia tertera di dalam seksyen satu iaitu jalan atau kemudahsampaian, jalan
keluar serta jalan penghubung perlu dibina dengan menitik beratkan kemudahan
semua pihak termasuklah golongan kurang upaya. Di dalam seksyen dua ada
menyatakan perlunya spesifikasi bagi kemudahan untuk golongan kurang upaya
berdasarkan Malaysian Standards MS 1184 dan MS 1183. Seksyen tiga, empat dan
lima pula menyatakan pihak berkuasa tempatan perlulah memastikan pelan bangunan
yang telah di serahkan mengikut Malaysian Standards iaitu penyediaan kemudahan
bagi pengguna kurang upaya bagi setiap bangunan termasuklah bangunan yang
diubahsuai. Seksyen 6 pula menyatakan bangunan-bangunan seperti bangunan
pejabat, terminal, kawasan letak kereta dan bangunan awam termasuklah hospital,
bangunan kerajaan, restoran, panggung wayang, kompleks sukan, sekolah, asrama,
hotel dan lain-lain lagi.
Kod Amalan SIRIM pula
menyatakan di dalam tiga (3) kod iaitu kod amalan untuk
kemudahsampaian pengguna kurang upaya di dalam bangunan awam (MS 1184) 2002,
kod amalan kemudahsampaian pengguna kurang upaya di luar bangunan awam (M8
1331) 1993 dan kod amalan jalan keselamatan untuk golongan kurang upaya (MS
1883) 1990.
Kod Amalan Untuk Kemudahsampaian Pengguna Kurang Upaya Di
dalam Bangunan Awam (MS 1184) 2002
Kod amalan untuk
kemudahsampaian pengguna kurang upaya di dalam bangunan awam (MS 1184) 2002
menyatakan perlunya menyediakan rekabentuk kemudahan yang boleh memastikan
keselesaan kepada pengguna kurang upaya. Ia termasuklah spesifikasi kemudahan
yang di sediakan yang menitikberatkan saiz, ukuran, jenis, bahan dan rekabentuk
yang bersesuaian dan selamat digunakan. Kemudahan ini termasuklah ramp, susur
tangan (handrail), tangga, tandas,
papan tanda dan simbol.
Kod Amalan Kemudahsampaian Pengguna Kurang Upaya Di luar
Bangunan Awam (M8 1331) 1993
Kod amalan
kemudahsampaian pengguna kurang upaya di luar bangunan awam (M8 1331) 1993 pula
menyatakan, kesemua kemudahan kemudahsampaian di luar banguan perlulah boleh
digunakan oleh golongan kurang upaya. Antara kemudahan yang perlu
menitikberatkan rekabentuk kepada pengguna kurang upaya adalah seperti laluan
pejalan kaki, kaki lima, tiang lampu, ramp, tangga, susur tangan (handrail), perabot jalan, kerusi,
titian, lintasan pejalan kaki (padestrian crossing), traffic
islands, tempat letak kereta,
perhentian bas, papan tanda dan simbol. Kod ini perlu digunakan bagi kesemua
bangunan awam dan bangunan pejabat tetapi tidak kepada bangunan persendirian
seperti rumah.
Kod Amalan Jalan Keselamatan Untuk Golongan Kurang Upaya
(MS 1883)
Kod amalan jalan
keselamatan untuk golongan kurang upaya (MS 1883) 1990 pula menyatakan
garispanduan kepada pihak kontraktor dan perekabentuk bangunan untuk bangunan
baru, bangunan yang diubahsuai atau bangunan sediaada dalam menyediakan
kemudahan yang dapat digunakan oleh pengguna kurang upaya apabila berlakunya
bencana seperti kebakaran. Kemudahan yang perlu disediakan adalah termasuklah
tangga, ruang keluar, lif kecemasan, telefon kecemasan dan lif yang sesuai
digunakan bagi pengguna kerusi roda. Kod ini perlu digunakan bagi kesemua
bangunan yang boleh dilawati oleh golongan kurang upaya tetapi tidak kepada
bangunan persendirian seperti rumah.
Akta Perancangan Bandar dan Desa 1976
Di dalam Akta
Perancangan Bandar dan Desa 1976 pula menyatakan tentang prinsip perancangan
iaitu seperti keadilan, belas kasihan, ketenangan dan kesejahteraan, efektif
dan cekap, hak seseorang dan masyarakat, perpaduan, menggalakkan interaksi dan
menjaga alam sekitar. Terdapat konsep perancangan untuk kemudahan golongan
kurang upaya iaitu suatu pelan pembangunan yang menyebut spesifikasi untuk
kemudahan golongan kurang upaya. Antara komponen yang terdapat di dalam
garispanduan ini ialah kemudahsampaian, ruang dan juga kemudahan sokongan. Bagi
kawasan rekreasi ia perlulah menyediakan kemudahan seperti ramp, susur tangan (handrail), laluan pejalan kaki, laluan
bertekstur, tangga, tangga bergerak (escalator),
lintasan pejalan kaki (padestrian
crossing), anjung pintu masuk, tempat letak kereta, tandas, bilik menukar
pakaian, papan tanda, papan tanda istimewa, kerusi, pondok telefon, tong
sampah, pagar dan tiang lampu isyarat yang mempunyai lampu isyarat melintas.
KAJIAN KES
Untuk kajian ini enam
(6) buah taman di kawasan Lembah Klang telah di pilih bagi membolehkan kita
mengetahui tahap kecenderungan arkitek landskap dalam merekabentuk taman yang
boleh digunakan oleh pelbagai pihak termasuklah pengguna kurang upaya. Melalui
pemerhatian dapat disimpulkan:
Taman Awam
|
Pertimbangan
Rekabentuk
|
|||||
Tempat Letak Kereta
|
Laluan Pejalan Kaki
|
Permukaan Lantai
|
Jaluran Penunjuk Arah
|
Objek Menghalang
Laluan
|
Susur Tangan
|
|
Taman KLCC
|
TLK terletak berhampiran dengan taman dan menyediakan kemudahan untuk
OKU.
|
Kelebaran yang sesuai bagi kegunaan kerusi roda.
|
Permukaan lantai yang sesuai bagi kegunaan OKU.
|
Tiada jaluran penunjuk arah untuk menunjukkan persimpangan jalan dan
kawasan rehat.
|
Laluan pejalan kaki bebas daripada sebarang ojek yang boleh menghalang laluan.
|
Susur tangan disediakan pada kawasan yang sesuai.
|
Taman Bukit Komanwel
|
Tiada kemudahan TLK bagi OKU disediakan.
|
Tidak menggunakan kelebaran yang
sesuai bagi pengguna kerusi roda.
|
Permukaan lantai yang sesuai bagi kegunaan OKU.
|
Tiada jaluran penunjuk arah untuk menunjukkan persimpangan jalan dan
kawasan rehat.
|
Laluan pejalan kaki bebas daripada sebarang ojek yang boleh menghalang
laluan.
|
Susur tangan disediakan pada kawasan yang sesuai.
|
Taman Tasik Perdana
|
Tiada kemudahan TLK bagi OKU disediakan.
|
Tidak menggunakan kelebaran yang
sesuai bagi pengguna kerusi roda.
|
Sesetengah kawasan tidak mempunyai lantai yang sesuai digunakan oleh OKU.
|
Tiada jaluran penunjuk arah untuk menunjukkan persimpangan jalan dan
kawasan rehat.
|
Laluan pejalan kaki bebas daripada sebarang ojek yang boleh menghalang
laluan.
|
Sesetengah kawasan tidak disediakan susur tangan.
|
Taman Tasik Permaisuri
|
Tiada kemudahan TLK bagi OKU disediakan.
|
Tidak menggunakan kelebaran yang
sesuai bagi pengguna kerusi roda.
|
Di kawasan beralun tidak disediakan permukaan yang kasar.
|
Tiada jaluran penunjuk arah untuk menunjukkan persimpangan jalan dan
kawasan rehat.
|
Laluan pejalan kaki bebas daripada sebarang ojek yang boleh menghalang
laluan.
|
Sesetengah kawasan tidak disediakan susur tangan.
|
Taman Tasik Shah Alam
|
Tiada kemudahan TLK bagi OKU disediakan.
|
Tidak menggunakan kelebaran yang
sesuai bagi pengguna kerusi roda.
|
Permukaan lantai yang sesuai bagi kegunaan OKU.
|
Tiada jaluran penunjuk arah untuk menunjukkan persimpangan jalan dan
kawasan rehat.
|
Laluan pejalan kaki bebas daripada sebarang objek yang boleh menghalang
laluan.
|
Sesetengah kawasan tidak disediakan susur tangan.
|
Taman Tasik Titiwangsa
|
Tiada kemudahan TLK bagi OKU disediakan.
|
Tidak menggunakan kelebaran yang
sesuai bagi pengguna kerusi roda.
|
Permukaan lantai yang sesuai bagi kegunaan OKU.
|
Tiada jaluran penunjuk arah untuk menunjukkan persimpangan jalan dan
kawasan rehat.
|
Laluan pejalan kaki bebas daripada sebarang ojek yang boleh menghalang
laluan.
|
Sesetengah kawasan tidak disediakan susur tangan.
|
Taman Awam
|
Pertimbangan
Rekabentuk
|
||||
Tangga
|
Ramp
|
Landskap Lembut
|
Papan Tanda
|
Pencahayaan
|
|
Taman KLCC
|
Sesetengah kawasan mempunyai tangga.
|
Sesetengan kawasan mempunyai ramp sahaja.
|
Pokok dipilih dengan baik, lokasi adalah sesuai
|
Tiada papan tanda yang jelas untuk menunjukkan laluan.
|
Sistem pencahayaan yang baik.
|
Taman Bukit Komanwel
|
Terlalu banyak tangga, tidak mudah sampai ke lokasi.
|
Tiada ramp.
|
Pokok tidak memberi masalah kepada pengguna.
|
Kekurangan papan tanda yang sesuai.
|
Sistem pencahayaan yang sederhana.
|
Taman Tasik Perdana
|
Sesetengah kawasan mempunyai tangga.
|
Tiada ramp.
|
Pokok tidak memberi masalah kepada pengguna.
|
Kekurangan papan tanda yang sesuai.
|
Sistem pencahayaan kurang memuaskan.
|
Taman Tasik Permaisuri
|
Terdapat laluan pejalan kaki beralun tidak dilengkapi tangga.
|
Tiada ramp.
|
Pokok tidak memberi masalah kepada pengguna.
|
Kekurangan papan tanda yang sesuai.
|
Sistem pencahayaan kurang memuaskan.
|
Taman Tasik Shah Alam
|
Sesetengah kawasan mempunyai tangga.
|
Tiada ramp.
|
Pokok tidak memberi masalah kepada pengguna.
|
Kekurangan papan tanda yang sesuai.
|
Sistem pencahayaan yang sederhana.
|
Taman Tasik Titiwangsa
|
Sesetengah kawasan mempunyai tangga.
|
Tiada ramp.
|
Pokok tidak memberi masalah kepada pengguna.
|
Kekurangan papan tanda yang sesuai.
|
Sistem pencahayaan yang sederhana.
|
(Sumber : Kajian Kemudahan Landskap
Di Taman Awam Untuk Golongan Kurang Upaya Peningkatan Nilai Sosial Masyarakat
Malaysia (2005)
PERANCANGAN DAN REKABENTUK YANG DISYORKAN
Menurut Robinette G.O. (1985), suatu garispanduan umum boleh digunapakai apabila terdapat ukuran yang
yang menitikberatkan rekabentuk persekitaran yang tiada halangan. Ia
bermaksud spesifikasi kemudahan yang direkabentuk
adalah boleh digunapakai oleh semua orang termasuk golongan kurang upaya.
Spesifikasi yang digunakan adalah amat penting terutama ketika menyediakan
pelan perincian. Kemudahsampaian ke tapak tidak hanya direkabentuk bagi
kegunaan golongan kurang upaya tetapi perlulah direkabentuk untuk semua
pengguna kerana secara tidak langsung ia akan mewujudkan interaksi antara
pengguna normal dan kurang upaya. Jalan yang baik adalah jalan yang mampu
memudahkan pergerakan semua pengguna. Permukaan laluan pejalan kaki perlulah
tahan lasak dan sempurna, kerb jalan
perlulah di sediakan ramp dan laluan
pejalan kaki perlulah boleh memuatkan dua (2) pergerakan lalulintas.
Merujuk kepada Robinette G.O. (1985),
laluan pejalan kaki perlu direkabentuk untuk keselamatan, bebas dan tidak
terhalang. Beliau menyatakan perkara-perkara yang perlu dipertimbangkan di
dalam merekabentuk dan mengubahsuai sistem laluan pejalan kaki. Antaranya
permukaan laluan pejalan kaki perlulah tahan lasak dan sempurna serta bertekstur
tanpa ada laluan licin. Perlu menyediakan kawasan rehat yang bersesuaian
(bersama kerusi) bagi kemudahan pengguna berehat untuk laluan yang panjang.
Kecuraman laluan pejalan kaki yang melebihi 5% adalah dianggap ramp dan perlu menggunakan spesifikasi
rekabentuk ramp. Lampu pada laluan
pejalan kaki perlu untuk tujuan keselamatan pengguna. Penyelenggaraan perlu
kerap dilakukan bagi mengelakkan perkara yang boleh mendatangkan kecederaan
kepada pengguna. Kerb ramp perlu
disediakan pada setiap laluan melintas. Struktur pengairan seperti drain, grating atau catch basin tidak boleh diletakkan berhampiran kerb ramp dan persimpangan jalan. Penahan roda (wheel stops) perlu direkabentuk dengan
membolehkan air mengalir keluar daripada laluan pejalan kaki. Saiz laluan
pejalan kaki perlulah mempertimbangkan jenis lalulintas dan penggunaannya.
Pemilihan tanaman
menurut Robinette G.O. (1985)
memerlukan seseorang itu menitikberatkan perletakan, pemilihan pokok yang
sesuai dan penyelenggaraan. Antara perkara yang patut di beri penekanan dalam pemilihan pokok ialah
memastikan tiada pokok yang berpotensi mendatangkan bahaya seperti mempunyai
duri yang panjang, atau buah beracun yang ditanam berdekatan dengan laluan
pejalan kaki utama. Pokok juga memerlukan penyelenggaraan yang baik supaya
tidak menjadi penyebab kepada kecederaan pengguna. Pokok yang dipilih juga
perlulah mempunyai fungsi sebagai tempat berlindung daripada sinaran matahari
dan juga angin kencang. Pemilihan pokok renek bagi tujuan menghalang pengguna
melalui jalan yang menuju ke kawasan yang berbahaya. Pemilihan pokok yang baik
akan menghasilkan suatu pemandangan menarik serta dapat menarik perhatian
pengguna untuk menggunakan sesuatu kawasan itu.
Laluan interpretive menurut Robinette G.O. (1985) perlu direkabentuk
untuk memberikan kepelbagaian kepada pengguna laluan pejalan kaki.
Perkara-perkara yang perlu diberi perhatian dalam menyediakan laluan interpretive ini ialah setiap jalan
memerlukan papan tanda yang mempunyai tulisan braille dan menimbulkan tulisan serta simbol bagi memberikan
informasi kepada pengguna kurang upaya. Papan tanda yang sesuai bagi membantu
pengguna kurang upaya dalam kategori buta. Laluan pejalan kaki perlulah
menggunakan bahan yang tahan lasak dan bebas daripada sebarang halangan yang
boleh mendatangkan bahaya kepada pengguna kurang upaya.
CADANGAN DAN GARISPANDUAN ELEMEN LANDSKAP UNTUK GOLONGAN KURANG
UPAYA BAGI KAWASAN LUAR BANGUNAN
Cadangan dan
garispanduan yang dititikberatkan adalah:
1)
Pertimbangan Rekabentuk
Bandar
2)
Papan Tanda
3)
Perabot Jalan
4)
Laluan Pejalan Kaki
5)
Kerb Ramp
6)
Tempat Letak Kenderaan
7)
Ramp
8)
Tangga
9)
Pagar dan Susur tangan (handrail)
1) Pertimbangan
Rekabentuk Bandar
Permasalahan yang
selalu dikaitkan dengan rekabentuk bandar adalah seperti elemen halangan pada
laluan pejalan kaki, papan tanda bergantung yang terlalu rendah dan kekurangan papan
tanda amaran dikawasan yang terdapat halangan. Prinsip perancangan bagi
mengatasi permasalah ini adalah – ”untuk
merekabentuk laluan pejalan kaki yang tiada halangan untuk keselamatan dan
kebebasan golongan kurang upaya”.
Pertimbangan
rekabentuk adalah seperti mengetahui elemen-elemen yang mampu menghalang serta
membahayakan pengguna, tekstur yang digunapakai adalah untuk menjadi panduan
kepada golongan kurang upaya terutama bagi yang buta, meninggikan papan tanda
yang tergantung iaitu melepasi ketinggian manusia, dan perletakan serta warna
tong sampah perlu mengambilkira permasalahan golongan buta warna dan rabun.
2) Papan
Tanda
Terdapat permasalahan yang berkaitan dengan papan tanda tidak sah,
kemalangan yang disebabkan oleh perletakan papan tanda yang tidak sesuai, kekurangan
papan tanda yang memaparkan amaran kawasan merbahaya, dan tiada papan tanda
jalan serta papan tanda menuju ke sesuatu kemudahan yang disediakan. Prinsip
perancangan yang dicadangkan adalah – ”untuk
menyediakan kemudahan penunjuk arah kepada golongan kurang upaya bagi
memudahkan pergerakan mereka”.
Pertimbangan rekabentuk yang ingin diketengahkan adalah seperti mengetahui
jenis-jenis papantanda secara menyeluruh termasuklah bahan yang digunakan dan lokasi
yang sesuai. Perlu juga mengetahui simbol untuk mewakili golongan kurang upaya
yang digunakan diperingkat antarabangsa.Selain itu papan tanda arah perlu
menunjukkan arah dan tempat yang ditujui dengan jelas.Papan tanda yang
memaparkan nama jalan perlu diletakkan pada ketinggian yang maksima. Panel
informasi dan peta kawasan juga perlu mengutamakan jarak penglihatan dan
diserta alat bantuan kepada golongan buta seperti tulisan braille. Bentuk papan tanda juga perlu selaras seperti papan tanda
informasi berbentuk segi empat bujur, papan tanda amaran perlu berbentuk segi
tiga dan papan tanda interdictory
perlu berbentuk bulat. Penggunaan warna pada papan tanda juga perlu
dititikberatkan dan umumnya kita menggunakan warna seperti putih, hitam,
kuning, merah, biru dan hijau. Permukaan papan tanda juga perlulah mengelakkan
menggunakan bahan yang memberikan silau dan bagi kemudahan braille perlu akan tulisan yang standard. Huruf pada papan tanda
perlulah sesuai dan mudah dibaca.
3) Perabot
Jalan
Pada masa kini
terdapat tiga (3) jenis permasalahan berkaitan dengan
perabot jalan iaitu ketidaksesuaian rekabentuk perabot jalan, perabot yang
menyekat laluan dan kemudahan jalan yang tidak dapat dihampiri. Bagi memastikan
permasalahan berkaitan dengan perabot jalan ini dapat diselesaikan, satu
prinsip perancangan iaitu – ”untuk
merekabentuk kemudahan yang boleh digunapakai oleh semua pihak, tanpa terdapat
sebarang halangan di sepanjang laluan pejalan kaki”.
Pertimbangan
rekabentuk yang diperlukan adalah seperti mengetahui jenis-jenis perabot jalan
secara umumnya dan lokasi perletakan yang sesuai adalah bagi mengelakkan bahaya
kepada pengguna. Pondok telefon awam perlulah disediakan untuk ketinggian yang
pelbagai serta mempunyai butang yang boleh dibaca dengan menyentuh bagi
kemudahan golongan buta. Kawasan rehat juga perlu disediakan bagi membolehkan
pengguna yang mengalami masalah kepenatan berjalan untuk berehat sebentar
sebelum meneruskan perjalanannya.
4) Laluan
Pejalan Kaki
Masalah yang
selalu terdapat pada laluan pejalan kaki adalah seperti kerb yang dibina tidak seragam dari segi ketinggian, laluan pejalan
kaki yang mendatangkan bahaya dan ketidakselesaan kepada pengguna, kelebaran
yang tidak mencukupi dan perubahan level tanah seperti cerun. Prinsip
perancangan yang di digunapakai adalah – ”untuk
menyediakan laluan pejalan kaki yang bebas daripada sebarang halangan yang
boleh membahayakan pengguna seperti mengaplikasikan kecerunan yang sesuai,
kelebaran yang boleh memberi keselesaan kepada pengguna ketika berjalan
terutamanya kepada golongan cacat penglihatan dan yang mempunyai masalah
pergerakan”.
Pertimbangan rekabentuk adalah seperti mengenali jenis-jenis laluan pejalan
kaki terutama pada kawasan lapang dan kawasan rekreasi.Laluan pejalan kaki
semestinya mempunyai jaluran penunjuk arah (guide
strip) bagi kegunaan golongan buta. Selain menggunakan jaluran penunjuk
arah (guide strip), laluan pejalan
kaki memerlukan kotak tanda yang boleh disentuh (tactile marking) dengan menggunakan tongkat oleh golongan buta. Kotak
ini akan diletak dipersimpangan setiap jaluran penunjuk arah (guide strip) dan kawasan yang menjadi
halangan kepada golongan buta. Kerb yang
dibina mestilah mengutamakan keselamatan pengguna terutama pada waktu malam. Kerb ramp pula mestilah bagi memudahkan
kegunaan golongan berkerusi roda. Kelebaran laluan pejalan kaki yang minimum
adalah laluan pejalan kaki yang boleh memuatkan dua (2) laluan kerusi roda. Kecerunan
laluan pejalan kaki perlulah tidak melebihi 1:20.Jika melebihi kecerunan 1:20
laluan tersebut perlu dibina ramp
bagi keselesaan pengguna. Jeriji longkang (drain
grating) perlulah diletakkan bersudut tepat (perpendicular) di luar kawasan laluan pejalan kaki. Laluan pejalan
kaki mestilah dilengkapkan dengan edging
bagi keselamatan pengguna. Pemilihan pokok perlulah mengambilkira sifat-sifat
yang terdapat pada pokok itu sendiri. Pokok yang dipilih perlulah dari jenis
yang tidak beracun, daun tidak luruh dan akar yang boleh memecahkan laluan
pejalan kaki.
5) Kerb Ramp
Permasalah yang wujud pada Kerb ramp
adalah ketidaksempurnaan rekabentuk peralihan atau bukan peralihan pada kesemua
kawasan antara kerb dan laluan
lintasan pejalan kaki (pedestrian
crossing). Kerb jalan yang tiada kerb ramp akan menyusahkan pengguna
terutamanya pengguna berkerusi roda. Prinsip perancangan yang digunapakai bagi
mengatasi masalah ini adalah – ”untuk
mengatasi perbezaan level antara laluan pejalan kaki dan permukaan jalan”.
Pertimbangan
rekabentuk yang dicadangkan adalah keperluan kepada mengenali jenis-jenis kerb ramp serta fungsinya. Perlu
dielakkan daripada merancang kerb ramp
dikawasan yang mudah ditakungi air. Lokasi perletakan kerb ramp perlulah disetiap persimpangan jalan dan laluan lintasan
pejalan kaki serta ditempat menurunkan pengguna seperti di kawasan tempat
meletak kenderaan dan perhentian bas.Kecerunan minimum bagi kerb ramp adalah 1:12 bagi memudahkan
pergerakan kerusi roda. Jaluran penunjuk arah (guide strip) dan kotak tanda (tactile
marking) perlu diletakkan pada setiap kerb
ramp. Permukaan kerb ramp
perlulah mempunyai tekstur yang kasar bagi mengelakkan kegelinciran.
6) Tempat Letak
Kenderaan
Tempat letak kenderaan pada masa kini mempunyai masalah seperti berikut
iaitu lorong laluan (aisle) bagi
pengguna kerusi roda tidak disediakan dan kurangnya kuantiti tempat letak
kenderaan khas bagi golongan kurang upaya. Prinsip perancangan yang dicadangkan
adalah – ”untuk mewujudkan tempat letak
kenderaan yang boleh digunapakai oleh golongan kurang upaya ke sesuatu tempat
yang ditujui”.
Pertimbangan
rekabentuk adalah mengenali kawasan yang sesuai bagi menempatkan tempat letak
kenderaan khas bagi golongan kurang upaya. Nisbah yang sesuai bagi jumlah
tempat letak kereta dan tempat letak kereta khas ialah 1:50. Nisbah ini sesuai
diimplimentasikan di kawasan rekreasi dan taman-taman awam. Sesebuah taman yang
baik perlulah menyediakan sekurang-kurangnya satu (1) tempat letak kereta khas
supaya memudahkan pengguna kurang upaya. Lokasi perletakannya pula adalah
mestilah dikawasan yang paling selamat dan mudah dikunjungi oleh pengguna. Ukuran
saiz minimum tempat letak kereta khas ini adalah 3.6m. Ia adalah termasuk
lorong laluan (aisle) bagi pengguna
kerusi roda. Perlu menyediakan alat penghalang tayar (pre-cast wheelstop) supaya kereta tidak memasuki bahagian laluan
pejalan kaki dan kerusi roda. Selain itu tempat menurunkan pengguna kurang
upaya juga diperlukan supaya memudahkan mereka bergerak. Selalunya tempat
menurunkan pengguna adalah didepan pintu masuk taman. Kecerunan tempat letak
kereta perlulah 1:20 dan berpermukaan seragam serta tidak mengerutu. Papan
tanda tempat letak kereta khas perlu disediakan supaya dapat memberitahu
pengguna akan kewujudannya. Papan tanda ini perlu menggunakan simbol yang
digunakan di peringkat antrabangsa.
7) Ramp
Permasalahan yang
selalu dibangkitkan adalah ketidaksempurnaan rekabentuk ramp, kecerunan ramp yang
terlalu curam dan juga kesusahan menghubungkan antara jalan yang berbeza level.
Prinsip perancangan yang digunapakai adalah – ”untuk mewujudkan ramp bagi menggantikan tangga. Dengan ini ia dapat
menyelesaikan masalah kepada pengguna berkerusi roda dan juga pengguna yang
menghadapi masalah berjalan”.
Pertimbangan rekabentuk utama ialah pemilihan lokasi yang sesuai bagi
perletakan ramp. Kawasan luar
bangunan yang mempunyai kecerunan lebih daripada 1:20 boleh dianggap sebagai ramp. Lokasi yang sesuai adalah di
kawasan luar bangunan kerana kawasan yang lebih luas dan mempunyai pelbagai
level tanah. Selain itu lokasi yang sesuai ialah bersebelahan dengan tangga.
Perlu juga mengetahui jenis-jenis ramp
yang sesuai dengan kawasan yang dicadangkan. Kelebaran minimum ukuran saiz ramp adalah 0.9m. Kecerunan maksimum ramp adalah 1:12. Pelantar (landing) untuk berehat perlu disediakan
bagi mengelakkan kelajuan yang boleh membahayakan pengguna. Pelantar perlu
disediakan setiap 10m dan panjang minimum pelantar adalah 1.2m. Susur tangan (handrail) perlu disediakan pada ramp untuk keselamatan dan keselesaan
pengguna. Permukaan ramp perlu tahan
lasak dan tidak licin. Ramp juga
semestinya mempunyai jaluran penunjuk arah (guide
strip) bagi kegunaan golongan buta. Selain menggunakan jaluran penunjuk
arah (guide strip), ramp memerlukan kotak tanda yang boleh
disentuh (tactile marking) dengan
menggunakan tongkat oleh golongan buta.
8) Tangga
Masalah yang berkaitan dengan tangga ialah kecuraman tangga yang tidak
munasabah dan ketidaksempurnaan rekabentuk yang menghalang pergerakan kaki.Prinsip
perancangan yang digunakan ialah – ”untuk
mewujudkan tangga yang selamat dan selesa kepada semua pengguna terutama sekali
kepada pengguna yang mempunyai masalah pergerakan”.
Pertimbangan
rekabentuk yang disyorkan ialah tangga yang disediakan perlulah seragam,
mempunyai pelantar (landing) dan
disesetengah kes boleh dicadangkan elevator
atau lift jika tidak mempunyai ramp. Kelebaran minimum adalah 0.9m
untuk tangga sehala dan 1.5m bagi tangga dua (2) hala. Tangga juga perlu
mempunyai jaluran penunjuk arah (guide
strip) bagi kegunaan golongan buta. Selain menggunakan jaluran penunjuk
arah (guide strip), tangga juga
memerlukan kotak tanda yang boleh disentuh (tactile
marking) dengan menggunakan tongkat oleh golongan buta. Pelantar (landing) yang disediakan apabila
mempunyai perbezaan level lebih 2.5m.
Panjang pelantar (landing) yang
dicadangkan adalah 1.2m. Susur tangan (handrail)
juga perlu disediakan dikedua-dua belah tangga bagi memudahkan pergerakan. Permukaan
tangga perlulah tidak licin bagi keselesaan pengguna.
9) Pagar dan
Susur Tangan (handrail)
Permasalahan yang berkaitan dengan pagar dan susur tangan (handrail) ialah pagar yang digunakan
tidak selamat, susur tangan (handrail)
yang susah untuk dipegang dan ketiadaan pagar atau susur tangan ditempat yang
sepatutnya diletakkan. Prinsip perancangan yang dicadangkan ialah – ”untuk menyediakan pagar yang boleh
berfungsi sebagai penghadang keselamatan kepada semua pengguna terutama sekali
kepada yang mempunyai masalah pergerakan”.
Pertimbangan
rekabentuk adalah menentukan kawasan yang merbahaya di sesuatu tapak. Kawasan
yang membahayakan pengguna perlu disediakan pagar keselamatan walaubagaimanapun
ia perlulah diletakkan ditempat yang tidak mengganggu pergerakan pengguna. Ketinggian
pagar ini perlulah bersesuaian dengan pengguna biasa dan yang menggunakan
kerusi roda. Bentuk susur tangan perlulah mudah dipegang dan tidak tajam. Jaluran
penunjuk arah (guide strip) bagi
kegunaan golongan buta yang disediakan perlulah berada disebelah pagar bagi
memudahkan pengguna. Kawasan permainan kanak-kanak juga boleh dicadangkan pagar
bagi memudahkan pengawasan.
CADANGAN DAN GARISPANDUAN ELEMEN LANDSKAP UNTUK GOLONGAN
KURANG UPAYA BAGI KAWASAN DALAM BANGUNAN AWAM
Di dalam piawaian
SIRIM - Kod amalan untuk kemudahsampaian pengguna kurang upaya di dalam bangunan
awam (MS 1184) 2002, beberapa terma telah digunapakai iaitu:
1) Laluan
Untuk Golongan Kurang Upaya
Ia bermaksud laluan yang tiada halangan untuk melaluinya atau di antara
bangunan yang boleh digunakan oleh pengguna kerusi roda atau seseorang yang
mempunyai pergerakan yang terhad.
2) Alatan Bantuan
Untuk Bergerak Bagi Golongan Kurang Upaya
Seseorang yang boleh bergerak tetapi bergantung kepada anggota badan palsu
(prostheses), penyokong kaki (calipers), tongkat, tongkat ketiak atau
alatan untuk bergerak yang lain, dan seseorang yang mampu bergerak tetapi
mempunyai masalah pancaindera seperti buta dan pekak.
3) Ruang Sirkulasi
Bermaksud ruang panjang atau sempit pada sesuatu bangunan, koridor, lobi,
ruang masuk atau ramp yang disediakan antara bahagian bangunan. Untuk kegunaan
kerusi roda ruangan yang kosong tanpa halangan tidak kurang daripada 1200mm
perlu untuk memudahkan pergerakan. Golongan yang mempunyai masalah penglihatan
boleh bergerak menggunakan tongkat dan mengikut dinding yang tegak lurus,
tetapi kawasan yang curam perlulah dihindari. Tiang-tiang juga boleh
membahayakan golongan ini. Tiang yang direkabentuk perlulah berbentuk bulat
supaya dapat mengurangkan risiko kecederaan kepada mereka.
4) Golongan
Kurang Upaya
Merujuk kepada manusia dengan masalah fizikal, pendengaran atau penglihatan
yang boleh membataskan pergerakan mereka di dalam bangunan atau alam
menggunakan kemudahan yang disediakan.
5) Ruangan
Masuk
Bermaksud ruang yang digunakan oleh seseorang untuk masuk ke dalam bangunan,
tetapi tidak termasuk ruangan bawah tanah atau kawasan utiliti. Setiap bangunan
awam perlu mempunyai pintu masuk untuk laluan pengguna kerusi roda ke dalam
bangunan. Sekurang-kurangnya satu pintu masuk disediakan untuk mereka. Di samping
itu pada tingkat ini juga perlu disediakan kemudahan seperti lift. Pintu masuk
dan keluar bagi golongan masalah penglihatan perlu dipasang blok penunjuk arah.
Pintu yang dilengkapi dengan kemudahan intercom, ketinggian perletakan
microphone adalah 1100 – 1300mm dan butang khusus disediakan untuk kegunaan
golongan masalah pendengaran.
6) Blok
Pemandu Arah
Jubin khusus yang di gabungkan pada permukaan laluan pejalan kaki, dan
susun atur untuk memandu arah kepada golongan yang mempunyai masalah penglihatan.
Mereka dapat merasai tekstur pada permukaan blok sebagai tanda arah bagi
memudahkan mereka bergerak. Susun atur blok ini perlulah di letakkan di kawasan
yang strategik seperti pintu masuk utama. Ia juga boleh disusun mengarah kepada
pintu masuk, tempat yang berlainan ketinggian permukaan lantai termasuklah
tangga, lift, eskalator, ramp dan
lain-lain halangan atau objek yang dapat membahayakan mereka.
Blok pemandu arah yang baik perlulah:
a) Boleh di rasa dengan kaki (apabila berlaku sentuhan)
b) Mestilah mudah dipasang dan diselenggara
c) Tidak mudah gelincir atau licin
d) Warna yang kontras dengan permukaan berdekatan
Terdapat 2 jenis blok pemandu arah iaitu:
a) Blok jenis garisan – menunjukkan arah yang patut diikut
b) Blok jenis Dot – memberikan amaran berhenti atau menukar arah (untuk
mengelakkan mereka pergi ke tempat yang merbahaya)
7) Landskap
Boleh dibahagikan kepada 2 jenis iaitu:
a) Landskap lembut (softscape) –
seperti tumbuhan renek dan pokok.
b) Landskap kejur (hardscape) –
seperti perabot, pencahayaan, tong sampah atau bahagian istmewa yang digunakan
untuk tujuan hiasan dan lain-lain lagi.
8) Simbol
dan Papan Tanda
Simbol – grafik yang mewakili konsep, dan bentuk bahagian papan tanda.
Papan tanda – merujuk kepada rekabentuk yang dapat membantu untuk
menyatakan lokasi atau arah ke sesuatu kawasan yang mempunyai kemudahan untuk
golongan kurang upaya. Papan tanda yang disediakan perlulah mempunyai saiz yang
sesuai, rekabentuk yang efektif dan lokasi perletakan dapat memberi manfaat
kepada golongan kurang upaya, di dalam bentuk audio atau visual.
9) Laluan
vertical
Adalah termasuk kemudahan berkenaan:
a) Ramp di dalam bangunan
b) Step ramp
c) Lift yang direkabentuk untuk mengangkut golongan kurang upaya
d) Kombinasi antara kemudahan (a), (b) dan (c)
e) Di dalam menyediakan kemudahan bergerak untuk golongan kurang upaya, tangga
dan eskalator perlu disediakan
10) Pengguna Kerusi
Roda
Ialah seseorang yang bergantung kepada kerusi roda untuk bergerak. Ini
termasuklah orang yang menggerakkan/menolak kerusi roda, kerusi roda berenjin
dan kerusi roda yang digerakkan sendiri oleh pengguna.
11) Tandas
Setiap bangunan awam perlu menyediakan tandas yang khusus untuk golongan
kurang upaya. Tandas yang disediakan perlulah boleh digunakan oleh golongan
berkerusi roda. Tandas untuk golongan kurang upaya digalakan berkongsi antara
pengguna lelaki dan wanita untuk pembinaan di bangunan awam.
12) Rak dan
dinding
Untuk kemudahan pengguna kerusi roda rekabentuk dan perletakan rak dan
dinding perlu mengikut perkara dibawah:
a) Susunan rak tidak menghalang pergerakan (300 – 400mm dari dinding,
ketinggian maksima rak 1500mm dari permukaan lantai, dicadangkan ketinggian
yang selesa adalah 450 – 750mm dari permukaan lantai)
b) Susunan rak dan dinding yang dekat dengan kawasan bekerja (panjang
permukaan bekerja yang ideal ialah 550 – 600mm, ketinggian maksimum rak ialah
1250mm dari permukaan lantai, ketinggian maksima tempat bekerja adalah 800mm
untuk golongan berkerusi roda)
c) Ruang yang menyediakan rak untuk tujuan meletakkan benda panas atau mudah
terbakar ketinggian maksima adalah 750mm dari permukaan lantai.
13) Projections, guard rails, bukaan dan jatuhan
Papan tanda yang tergantung, lampu, awning dan objek yang seumpanya adalah
terjulur keluar ke ruangan sirkulasi. Minimum ketinggian untuk mengurangkan
bahaya adalah 2000mm dari permukaan lantai. Pintu atau tingkap tidak boleh
dibuka berdekatan dengan laluan pejalan kaki, koridor, tangga atau ramp kerana ia boleh menghalang laluan. Guard rails mesti disediakan disepanjang
laluan drop-off untuk mengelakkan
bahaya kepada golongan masalah penglihatan dan orang awam. Objek bukaan dalam
apa bentuk sekalipun tidak boleh tinggi daripada 75mm daripada permukaan lantai
melalui laluan pejalan kaki, koridor atau lain-lain ruangan untuk bergerak bagi
menghindarkan bahaya kepada golongan masalah penglihatan.
14) Kemasan
Kemasan lantai perlulah tidak mudah tergelincir atau licin, mempunyai
tekstur untuk sentuhan golongan kurang upaya. Kemasan dibawah adalah disyorkan:
a) Untuk lokasi yang basah termasuklah permukaan dalaman bangunan yang sering
di cuci – perlu konkrit dengan tekstur permukaan yang kasar, konkrit dengan
kemasan agregate, konkrit bitumin, batu semulajadi dengan kemasan kasar, bata
paving dengan kemasan yang kasar, vinyl untuk permukaan timbul dan getah untuk
permukaan timbul.
b) Untuk lokasi yang kering – termasuklah semua bahan yang sesuai untuk lokasi
basah, berpermaidani dan lantai yang menggunakan bahan yang lembut seperti
cork, linoleum, vinyl, kayu, terrazzo dan bahan seumpanya.
15) Susur
tangan
Laluan pejalan kaki, koridor, ramp dan tangga, yang boleh dilalui oleh
pengguna kerusi roda dan golongan kurang upaya yang lain memerlukan susur tangan
dengan ciri-ciri tersebut:
a) Susur tangan yang mempunyai ketinggian 840 – 900mm daripada permukaan
lantai, dilebihkan 300mm panjang untuk susur tangan tangga dan ramp.
b) Tidak mempunyai halangan ke atas pemegang disepanjang susur tangan.
c) 50 – 100mm daripada dinding terdekat.
d) Memilih untuk menggunakan warna yang kontras dengan dinding.
e) Boleh menampung beban minimum 100kg dan diletakkan di kedua-dua belah
tangga, ramp atau laluan pejalan kaki.
16) Tangga
Tangga hanya disediakan untuk laluan bebas sesetengah golongan kurang
upaya. Antara kemudahan lain yang boleh digunakan untuk memberikan laluan
vertical kepada golongan kurang upaya adalah ramp dan lift. Tangga perlu
mempunyai ciri-ciri tersebut iaitu:
a) Jumlah ketinggian tangga tidak melebihi 2000mm
b) Perubahan level tidak boleh melebihi 180mm
c) Tread dan riser tangga perlu diseragamkan
d) Garisan hujung tangga perlu berbentuk bulat dan berjejari 10 – 15mm dan
seragam setiap anak tangga
e) Lapped anak tangga tidak melebihi 25mm
f) Tempat berehat tangga dan permukaan lantai perlu mempunyai warna yang
kontras, cerah atau bertekstur.
g) Tidak boleh ada pintu atau tingkap yang boleh dibuka melintasi tangga
kerana boleh menghalang menaiki atau menuruni tangga.
h) Tangga perlu mempunyai susur tangan di kedua-dua belah bahagian
i) Jarak antara susur tangan pada tangga tidak boleh kurang daripada 900mm
(jarak dari bahagian kiri ke kanan tangga)
KESIMPULAN
Pada
keseluruhannya dapat disimpulkan bahawa penyediaan kelengkapan atau kemudahan
kepada golongan kurang upaya dapat memberikan manfaat kepada semua. Ini adalah
kerana selain daripada memberi keselesaan kepada golongan kurang upaya secara
tidak langsung ia juga memperbaiki sistem keselamatan sesebuah taman dan
bangunan awam itu. Untuk menjadikan ianya realiti kita perlulah sentiasa
memikirkan cadangan terbaik untuk keselesaan dan kegunaan golongan kurang
upaya. Pelbagai promosi tentang perlunya kemudahan kepada golongan kurang upaya
perlu diadakan bagi menggalakkan arkitek landskap dan arkitek menjadi lebih
prihatin kepada persekitaran. Dari aspek sosial pula, dengan menyediakan
kemudahan ini ia, secara tidak langsung menggalakkan interaksi antara semua
pihak tidak kira terdiri di dalam golongan normal atau kurang upaya. Bagaimanapun
pengimplimentasian kemudahan bagi pengguna kurang upaya perlulah mengikut
piawaian dan garispanduan yang telah disediakan oleh pihak yang berwajib. Garis panduan dan
piawaian yang dihasilkan ini adalah bagi kegunaan semua pihak terutamanya Pihak
Berkuasa Negeri dan Pihak Berkuasa Tempatan dalam merancang dan membantu agensi
pelaksana menyediakan kemudahan-kemudahan yang diperlukan oleh golongan kurang
upaya yang secukupnya dalam sesuatu kawasan pembangunan. Akhir sekali saya mengharapkan agar pada suatu masa seluruh
taman dan bangunan awam yang telah dibina dan yang akan dibina lengkap dengan
kemudahan untuk golongan kurang upaya kerana ianya dapat memberikan manfaat
yang banyak kepada kita semua.
RUJUKAN
LEMBAGA
PENYELIDIKAN UNDANG-UNDANG (2006), Undang-Undang Kecil Bangunan
Seragam 1984, International Law Book
Services, Petaling Jaya, Malaysia
O’MORROW, G.S, (1976), Therapeutic Recreation – A
Helping Profession.
ROBINETTE.G.O.
(1985), Barrier Free Exterior Design, Van Nostrand Reinhold Company,
New York, USA.
STANDARD & INDUSTRIAL RESEARCH INSTITUTE (1991), Malaysia
Standard MS 1331:
Code of Practice for Access for Disabled People Outside Building, SIRIM, Shah Alam, Malaysia.
STANDARD & INDUSTRIAL RESEARCH INSTITUTE (2002), Malaysia
Standard MS 1184:
Code of Practice for Access for Disabled People Public Building, SIRIM, Shah Alam, Malaysia.
JABATAN
PERANCANGAN BANDAR DAN DESA SEMENANJUNG MALAYSIA, (2002),
Planning Guidelines and Standards – Facilities of the Disabled, Ministry Of Housing And Local Government Malaysia, Malaysia.
No comments:
Post a Comment